برای نخستینبار در کشور، پیوند همزمان قلب و ریه (Heart–Lung Transplantation) با موفقیت کامل در بیمارستان مسیح دانشوری انجام شد. این دستاورد علمی و درمانی تنها در مراکز بسیار محدود فوقتخصصی جهان امکانپذیر است و نیازمند بالاترین سطح هماهنگی علمی، فنی و سازمانی در نظام سلامت است.
پیوند همزمان قلب و ریه از پیچیدهترین انواع پیوند اعضا در پزشکی مدرن به شمار میرود. در این روش، قلب و هر دو ریه بهصورت یک بلوک واحد و متصل به هم پیوند زده میشوند و بازگشت همزمان عملکرد این ارگانها، مستلزم دقت حداکثری در جراحی، بیهوشی، مدیریت همودینامیک، تهویه مکانیکی و مراقبتهای ویژه پس از عمل است. به همین دلیل، این نوع پیوند صرفاً در مراکز دارای تجربه، زیرساخت تخصصی و تیمهای چندرشتهای پیشرفته قابلانجام است.
جراحی بزرگ و پیچیده
پیوند همزمان قلب و ریه یک عمل جراحی بزرگ برای جایگزینی قلب و ریههای آسیب دیده فرد با قلب و ریههای اهدایی است.
این درمان برای افرادی که هم نارسایی قلبی و هم نارسایی ریه دارند، زمانی که همه گزینههای درمانی دیگر شکست خوردهاند، ارائه میشود. پیوند همزمان قلب و ریه تنها پس از بررسی بسیار دقیق و ارزیابی عمیق توصیه میشود. تصمیم در مورد اینکه آیا بیمار برای پیوند قلب و ریه مناسب است توسط یک نفر گرفته نمیشود. بلکه توافقی توسط اعضای تیم پیوند حاصل میشود.
در این عمل پیچیده بیمار گیرنده، خانمی ۳۵ ساله از استان خراسان، بهدلیل فشار خون ریوی بسیار شدید و نارسایی پیشرفته قلب، در وضعیت بحرانی و تهدیدکننده حیات قرار داشت. با وجود انجام کامل درمانهای دارویی و حمایتی، پاسخ درمانی حاصل نشد و پس از بررسیهای تخصصی در جلسات مشترک تیمهای قلب و ریه، پیوند همزمان قلب و ریه بهعنوان تنها گزینه نجاتبخش بیمار تعیین و وی در فهرست اورژانس پیوند کشور قرار گرفت.
در تاریخ ۲۶ آبان ۱۴۰۴، با شناسایی اهداکننده مرگ مغزی ۳۵ ساله و رضایت آگاهانه خانواده وی برای اهدای عضو، پس از انجام ارزیابیهای دقیق تطابق، قلب و ریهها برای پیوند تأیید شد و فرآیند جراحی در کوتاهترین زمان ممکن آغاز شد.
ماحصل یک کار تیمی
این عمل حاصل همکاری نزدیک تیم جراحی قلب و تیم جراحی توراکس به سرپرستی دکتر عزیزالله عباسی و همچنین متخصص بیهوشی قلب دکتر علی خلیلی بود.
تیم پیوند ریه نقشی محوری و تعیینکننده در موفقیت این پیوند ایفا کرد. این تیم با پایش مستمر عملکرد ریههای پیوندی، مدیریت دقیق تهویه مکانیکی، انجام برونکوسکوپیهای مکرر و کنترل عوارض ریوی اولیه و دیررس، سهمی اساسی در تثبیت شرایط بیمار و بهبود بالینی وی داشتند. همچنین گروه داخلی قلب در ارزیابیهای تخصصی پیش از پیوند، مدیریت نارسایی قلب و مراقبتهای پس از عمل نقشی کلیدی ایفا کردند.
بخش فراهمآوری عضو (هاروست) بیمارستان دکتر مسیح دانشوری با مدیریت تخصصی و هماهنگی دقیق، مسئولیت ارزیابی اهداکننده، پایش وضعیت همودینامیک، حفظ کیفیت ارگانها و آمادهسازی ایمن قلب و ریهها را بر عهده داشت. هماهنگی این فرآیند پیچیده با مشارکت کوردیناتور پیوند قلب و کوردیناتور پیوند ریه انجام شد که با مدیریت دقیق زمان، منابع و ارتباط بین تیمها، امکان اجرای موفق این پیوند ملی را فراهم ساختند.
در کنار تیمهای جراحی و بالینی، گروههای تخصصی عفونی، آزمایشگاه، روانپزشکی، نورولوژی، تغذیه و فارماکولوژی با مشارکت فعال در پایش عفونتها، تنظیم درمانهای ضدمیکروبی و سرکوب ایمنی، ارزیابیهای آزمایشگاهی مستمر، حمایتهای روانی بیمار و خانواده، طراحی رژیمهای تغذیهای تخصصی و مدیریت دقیق دارودرمانی، نقش مؤثری در پایداری شرایط بیمار و موفقیت بلندمدت پیوند ایفا کردند. تلاش مستمر پرستاران مجرب در واحدهای فراهمآوری عضو، اتاق عمل و مراقبتهای ویژه، بههمراه تیمهای توانبخشی و فیزیوتراپی تنفسی، بخش جداییناپذیر این موفقیت بزرگ بود. این دستاورد ملی، نماد توان علمی، فنی، مدیریتی و چندرشتهای در نظام سلامت کشورمان است و نخستین پیوند موفق همزمان قلب و ریه کشور را بهعنوان نقطه عطفی ماندگار در تاریخ پزشکی ایران به ثبت رساند.
سوابق انجام عمل همزمان قلب و ریه در ایران
پیش از این نیز یکبار دیگر عمل پیوند همزمان قلب و ریه در این بیمارستان انجام شدهاست.
این عمل در سال ۸۸ و روی دختر بچهای ۱۲ ساله انجام شد. دکتر اکبر ولایتی که در آن زمان رئیس پژوهشکده سل دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی را بر عهده داشت، پیوند ریه را در دنیا از سختترین پیوندها دانست و تأکید کرد: «حال اگر این پیوند مربوط به دو ریه و توأم با پیوند قلب نیز باشد، عملاً میتوان گفت که از جدیترین، مهمترین و افتخارآمیزترین کارهایی است که در حوزه پیوند صورت گرفته است و در دنیا هم به ندرت
شانجام میشود.»
انجام چنین عملهای نادری در دنیا نشاندهنده توانمندی و دانش بالای پزشکان توانمند کشورمان است. نشان میدهد ایران همواره میتواند بر قله پیشرفت در علم و دانش تکیه بزند.
